In shoppingcentrum Al-Faisaliah in de Saoedische hoofdstad Riyaad lopen twee vrouwen in nikab langs een billboard waarop een concert van The Backstreet Boys wordt aangekondigd. In het hypermoderne winkelcentrum lopen bijna alleen maar vrouwen die geheel bedekt zijn, in het zwart. Ze lopen naar binnen bij dure merkwinkels, zoals Victoria Secret, Michael Kors, Diesel en Gucci.

Ibrahim (55), een grijze man die op een bankje zit in het winkelcentrum, wijst naar een van de westerse kledingwinkels en lacht: "Iedereen moet mooi kunnen zijn op de manier waarop hij of zij wil. Maar wel thuis hè, niet in het openbaar." De man, vader van drie dochters, ziet dat zijn land aan het veranderen is: "Het wordt steeds beter voor vrouwen. Ze kunnen nu autorijden. Ik zie vrouwen zonder hoofddoek. Restaurants hebben geen aparte ingang meer voor vrouwen. Het gaat langzaam, maar dit land gaat steeds meer open."

Meisjes niet sporten

Tot 2018 konden meisjes in Saoedi-Arabië niet sporten en niet eens naar het stadion om voetbal te kijken. Het was toen nog ondenkbaar dat The Backstreet Boys een concert zouden geven.

Ook zijn er steeds meer grote sportevenementen zoals Formule 1, het WK voetbal voor clubteams aan het einde van dit jaar, de Aziatische winterspelen (ja echt, winterspelen) in 2029 en misschien in 2030 het WK voetbal.

Door het verwelkomen van The Backstreet Boys, maar ook het organiseren van grote sportevenementen wordt de aandacht bewust afgeleid van zaken als mensenrechtenschending, zegt de Amerikaanse mensenrechtenadvocaat Minky Worden, directeur bij Human Rights Watch.

Zij wijst erop dat er nog altijd veel misstanden zijn. Zelf bepalen of ze een sportwedstrijd bezoeken, dat mogen vrouwen in de meeste families nog steeds niet. In Saoedi-Arabië is vastgelegd dat de vader wettelijk voogd van zijn dochters is, tot ze getrouwd zijn. Dan neemt hun man dat voogdijschap over. De mannen bepalen tot de dood hoe de vrouwen moeten leven en wat ze wel of niet mogen.

De doodstraf is de afgelopen jaren nog nooit zo vaak uitgevoerd.

Verder kan kritiek leveren op het beleid je duur komen te staan, zegt Worden. "Mensen die kritiek hebben op het bewind worden vastgezet. Vorig jaar werd Salma Al-Shehab voor 34 jaar de gevangenis in gegooid omdat ze Twitter gebruikte. In 2018 werd de kritische Saoedische journalist Jamal Khashoggi gedood door het regime."

Daarnaast wijst Worden erop dat homoseksualiteit strafbaar is, lhbti'ers zijn hun leven niet zeker. Publiekelijke executies bestaan nog altijd, de doodstraf is de afgelopen jaren zelfs nog nooit zo vaak uitgevoerd.

Ibrahim, de man op het bankje in het winkelcentrum, vindt dat er grenzen zijn aan de vrijheid voor homoseksuelen en vrouwen. Zou hij zijn dochters toestemming geven om naar The Backstreet Boys te gaan? "Nee hoor, ook al ben ik een man van deze tijd, dat gaat me te ver." Hij zegt dat buitenlandse bezoekers welkom zijn, maar dat ze zich wel moeten aanpassen. "Ze zijn te gast in ons land, dus ze moeten zich aan onze regels houden."

Land is veranderd

Velen kunnen zich niet voorstellen dat het WK voetbal na Qatar opnieuw naar zo'n omstreden land gaat. In Qatar kwamen allerlei problemen aan het licht, zoals de hitte in het land, de behandeling van arbeidsmigranten en de rechten voor lhbti'ers. Toch heeft de Saoedische minister van Sport uitgesproken dat het land graag het WK wil organiseren in 2030, in navolging van het (volgens de FIFA) doorslaande succes van Qatar vorig jaar.

"Als het WK inderdaad naar Saoedi-Arabië gaat, zal het allemaal nog minder streng worden. Zeker voor buitenlanders", is de verwachting van de Nederlandse voetballer Youssef El Jebli (30), die voor onder meer De Graafschap speelde, en nu al ruim vier jaar in Saoedi-Arabië zijn geld verdient. Hij heeft Saoedi-Arabië de afgelopen jaren al flink zien veranderen. In positieve zin, zegt hij tegen RTL Nieuws. "Iedereen praat slecht over dit land, maar ga zelf eens kijken. Mensen die me komen opzoeken hier, zijn blij verrast over wat er allemaal kan. Het is veel vrijer dan je denkt, er zijn zelfs dancefestivals waar je gewoon uit je dak kunt gaan."

Die sterren komen echt niet alleen voor het geld hierheen.

Volgens El Jebli verwelkomt Saoedi-Arabië buitenlandse bezoekers. Dat bewijst de komst van grote voetballers als Ronaldo en volgend seizoen waarschijnlijk Messi naar de Saoedische voetbalcompetitie. "Die sterren komen echt niet alleen voor het geld hierheen, ze zien dat ze het land kunnen helpen, dat ze het voetbal hier beter kunnen maken."

Overal aan het bouwen

El Jebli is ervan overtuigd dat Saoedi-Arabië het WK voetbal kán organiseren in 2030. Behalve dat het land opener wordt, zijn ze overal al aan het bouwen, zegt hij. In de hoofdstad Ryaad is de afgelopen jaren al gewerkt aan een modern metronetwerk dat binnenkort wordt opgeleverd. Voor het jaar 2030 moet er een nieuwe stad verrijzen in een strook van 170 kilometer in het noordoosten van het land. Een voetbalclub met een eigen stadion moet onderdeel van 'The Line' worden, zoals het megaproject heet:

De Saudische kroonprins Mohammed Bin Salman wil een langwerpige en futuristische stad van 170 kilometer lang bouwen. Midden in de woestijn.

In het King Fahad Library Park in Ryaad zegt Shabil uit India, die al jaren in Saoedi-Arabië woont en werkt, dat dit land 'het beste in alles wil zijn'. "Alles moet groot en mooi. Ze willen het beste zijn in voetbal, maar ook laten zien dat ze de hoogste gebouwen kunnen maken, met veel goud." Hij wijst vanaf het park naar de puntvormige Al Faisaliah Tower, waar boven in een gouden bal een restaurant is gevestigd.

"Ze laten de wereld zien waartoe ze in staat zijn", vertelt ook voetballer El Jebli. "Ook op het gebied van sport willen ze iets voor mekaar krijgen. Het is een trots land. Alles wordt steeds mooier."

Dat is precies het beeld dat Saoedi-Arabië wil neerzetten voor de buitenwereld, zegt Minky Worden van Human Right Watch. Ze grijpen de macht met oliedollars door hele voetbalteams op te kopen, zoals Newcastle United, een eigen internationale golftour op te zetten en voetballers als Messi en Ronaldo voor honderden miljoenen naar Saoedi-Arabië te halen. Behalve prestige dient dit ook economische belangen, zegt ze. Het past binnen 'Vision 2030', een strategie waarbij de Saoedische overheid in 2030 niet meer alleen afhankelijk wil zijn van de oliedollars.

Veel meer aandacht

De aandacht voor populaire sporten zorgt voor veel (positieve) internationale aandacht en dat zorgt weer voor veel toeristen, zo is de hoop. Journalist Abdul Aziz Al Rabah van tv-station Al-Arabiya in Dubai, die het voetbal in de Golfregio op de voet volgt, zegt dat er overal veel meer aandacht is voor Saoedi-Arabië door de komst van Ronaldo. "Zeker door social media. Alles wat Ronaldo doet, wordt massaal gedeeld. Zijn wedstrijden worden in veel landen live uitgezonden."

Een oefenwedstrijdje tussen Messi's Paris Saint-Germain en Ronaldo's team in januari van dit jaar in Riyaad, maakte duidelijk dat de kosten van de prestatiedrang van het land geen rol spelen. Een 'beyond your imagination'-ticket kostte 2,5 miljoen dollar. Maar daar kreeg je na de wedstrijd wel een ontmoeting met Messi en Ronaldo voor terug. De Franse club kreeg tien miljoen dollar voor de oefenwedstrijd.

Ronaldo en Messi zijn hun geld meer dan waard, vinden de Saoedi's. Ze zullen een flinke bonus krijgen als ze als ambassadeurs kunnen helpen om het WK naar hun land te halen.

We gaan daar dezelfde problemen zien die we in Qatar gehad hebben.

De Nederlandse voetbalbond KNVB, die zich over het WK in Qatar kritisch uitsprak, houdt zich nog op de vlakte over een WK in Saoedi-Arabië. "Het land is nog niet officieel kandidaat", zegt woordvoerder Jaap Paulsen. Hij wijst er wel op dat het waarborgen van de mensenrechten tegenwoordig onderdeel moet zijn van het WK-bid. Daarnaast zou de FIFA, mede op initiatief van de KNVB, bezig zijn met het oprichten van een mensenrechtencommissie.

Het is maar de vraag of dát nou de 211 nationale voetbalbonden gaat tegenhouden om te stemmen voor Saoedi-Arabië, dat naar alle verwachting miljarden zal investeren in een WK-kandidatuur. Vooral de bonden uit kleine landen bleken in het verleden gevoelig voor geld of investeringen in ruil voor een stem. En hun stem telt net zo zwaar mee als die van een groot land.

Er zijn veel parallellen te trekken met Qatar. Een discussie die al opdoemt, is die van de arbeidsmigranten. Met alle grote projecten in Saoedi-Arabië lijken bureautjes in landen als Nepal, India en Bangladesh hun 'handel' verplaatst te hebben van Qatar naar Saoedi-Arabië, waar ze nu al veel mensen naartoe sturen, zegt Ruud Bosgraaf van Amnesty International. "Saoedi-Arabië komt steeds meer in beeld. We gaan daar dezelfde problemen zien die we in Qatar gehad hebben."

De arbeidsmigranten helpen nu al om de nieuwe stad te bouwen, maar worden ook ingezet voor hotels en infrastructurele projecten. In Saoedi-Arabië wordt net als in Qatar gewerkt met het kafala-systeem, waarbij werknemers niet van baas kunnen wisselen. De lonen liggen er vaak net zo laag als in Qatar en de werkomstandigheden, zoals werken in extreme hitte, zijn vrijwel identiek.

Juist ook kansen

Volgens Marjan Olfers, hoogleraar sport en recht aan de Vrije Universiteit, biedt een sportevenement in een omstreden land juist ook kansen. "Het is een mogelijkheid voor mensenrechtenorganisaties om situaties rond mensenrechten goed op de kaart te zetten. Want die sportevenementen trekken nou eenmaal ontiegelijk veel aandacht en mediapubliciteit. Als Saoedi-Arabië het WK gaat organiseren, komt het land onder een vergrootglas te liggen."

Wij zijn voetbalgek, niet zoals Qatar hè.

Saoedi-Arabië zou van plan zijn om het WK van 2030 te organiseren met Griekenland en Egypte, zodat het toernooi voor het eerst op drie verschillende continenten wordt afgewerkt. Een andere mogelijke kandidaat voor dit WK is Portugal, samen met Spanje. Ook Marokko en enkele Zuid-Amerikaanse landen zouden het toernooi willen organiseren. De FIFA zal in 2024 bekendmaken waar het toernooi plaatsvindt.

In de straten van Riyaad zijn er in elk geval genoeg mensen van overtuigd dat het met hun land 'de goede kant' opgaat en dat het WK er daarom ook echt gaat komen. "Want Saoedi-Arabië is wél een voetballand, ook dankzij Ronaldo en Messi", zegt Murat van 18 jaar, die zelf met een klein leren balletje aan het voetballen is op het plein, "wij zijn voetbalgek, niet zoals Qatar hè, waar ze eigenlijk helemaal niets met voetbal hebben en er niets van kunnen."

Dat zegt ook voetballer Youssef el-Jebli. “Op het WK won Saoedi-Arabië van Argentinië. Het land stond toen echt op z’n kop. De beleving was niet normaal. Overal liepen mensen met vlaggen en reden toeterende auto’s. De cafés zaten helemaal vol. In landen als Qatar en Dubai leeft het niet, daar kun je als voetballer gewoon over straat. De stadions zijn daar leeg.” 

En de hitte die ervoor zorgde dat het WK in Qatar naar de winter werd verplaatst? Dat is in Saoedi-Arabië een stuk minder groot probleem, zegt El-Jebli. Want in delen van Saoedi-Arabië is het een stuk minder warm. “En in de avond is het goed te doen.” Dat bevestigt Murat, terwijl hij de bal nog eens hard wegschiet. “Het is hier juist perfect in de avond. Vraag maar aan Ronaldo, die doet het toch ook prima hier?”

Hoe is het in Qatar, half jaar na WK 

RTL Nieuws was een half jaar na het WK terug in Qatar om te kijken hoe het daar nu gaat. Zo bezocht onze verslaggever ook de WK-stadions, die er na het WK bij staan als 'slapende monumenten'. De reportage die hij daarover maakte, kun je hier lezen.

Daarnaast zocht hij de arbeidsmigranten op, over wie voorafgaand aan het WK veel te doen was. Hoe het nu met hen gaat, lees je hier.